Администрирање на база на податоци

Структура, типови, SEO, пристапност и прилагодливост на веб страна

Поим за веб страна

Прашања за темата поставување SQL прашања во MS Access и креирање извештаи

1. Што претставува SQL?
а) Програма за правење графика
б) Стандарден јазик за работа со бази на податоци
в) Јазик за креирање игри
г) Систем за управување со оперативни системи

2. Кој SQL оператор се користи за селектирање податоци од табела?
а) FROM
б) ORDER
в) SELECT
г) WHERE

3. Што овозможува клучниот збор AS во SQL?
а) Бришење на табела
б) Поставување услов
в) Преименување на колона во резултатот
г) Внесување нов ред

4. Кој оператор се користи за елиминирање на дупликати?
а) UNIQUE
б) DISTINCT
в) DELETE
г) HAVING

5. Кој оператор се користи за сортирање на резултати?
а) GROUP BY
б) HAVING
в) SORT
г) ORDER BY

6. Што означува GROUP BY во SQL?
а) Ограничување на редови
б) Групирање на резултати според вредности
в) Спојување табели
г) Вметнување нови податоци

7. Каква е разликата помеѓу WHERE и HAVING?
а) WHERE се користи после GROUP BY, HAVING пред
б) HAVING е за филтрирање групи, WHERE за редови
в) Нема разлика
г) HAVING е побрза од WHERE

 За што служи LIMIT или TOP во SQL?

а) Да прикажеш само избрани колони
б) Да прикажеш ограничен број резултати
в) Да избришеш резултати
г) Да ги групираш резултатите

Што прави UNION ALL?
а) Спојува резултати и ги сортира
б) Спојува резултати и отстранува дупликати
в) Спојува резултати и ги задржува дупликатите
г) Групира по сите полиња

 Што прави клучниот збор DISTINCT во SQL?

 Што прави операторот ORDER BY?

 Наредбата што се користи за селектирање податоци од табела е:
____________ 

 Клучниот збор за елиминирање на повторени вредности е:

____________

Наредбата за ограничување на бројот на прикажани редови е:
____________ 

---

🧪 Практични задачи (напиши SQL прашања):

8. Напиши SQL прашање со кое ќе се прикажат сите податоци од табелата Students.

9. Прикажи ги само имињата на студентите од табелата Students.

10. Прикажи го бројот на ученици по секој град од табелата Students групирани според City.

11. Прикажи ги учениците чие име започнува со буквата ‘A’.

12. Прикажи ги сите различни вредности за колоната Program од табелата Students.

13. Напиши SQL прашање што комбинира податоци од Students и Grades користејќи JOIN.

14. Напиши SQL прашање што комбинира табела сама со себе (self join).

15. Напиши SQL прашање со UNION што обединува резултати од две табели Teachers и Admins, прикажувајќи Name и Email. 

🧪 Практични задачи – 2. дел

24. Прикажи ги имињата и презимињата на ученици од табелата Students, но преименувај ги колоните како First Name и Last Name.

25. Прикажи нова колона во SELECT која ги комбинира името и презимето на ученикот во една колона (FullName).

26. Напиши SQL прашање кое ќе ги прикаже сите ученици од табелата Students чии поени се меѓу 70 и 100.

27. Прикажи ги сите ученици кои живеат во ‘Skopje’ И имаат повеќе од 80 поени.

28. Сортирај ги сите податоци од табелата Grades по Score во опаѓачки редослед.

29. Користи агрегатна функција AVG() за да го прикажеш просекот на поени по секој предмет од табелата Grades.

30. Напиши SQL прашање што ќе ги прикаже предметите кои имаат просечен успех поголем од 85.

31. Напиши SQL прашање што комбинира резултати од табелите MathGrades и ScienceGrades користејќи UNION.

32. Напиши SQL прашање што користи JOIN за да прикаже ученици со нивните наставници од табелите Students и Teachers.

33. Ограничи ги резултатите на првите 5 реда при селектирање од табелата Students.

Прашања за извештаи (MS Access):

16. Што е функцијата на волшебникот за извештаи во MS Access?
а) Автоматски креира извештај
б) Програмира нова табела
в) Спојува табели
г) Групира податоци

17. Како се брише извештај во MS Access?
а) Со клик на „Print“
б) Со избирање и Delete
в) Со наредбата DROP REPORT
г) Не може да се избрише

18. Наведи ги чекорите за уредување на извештај во дизајнер.

Вежби

 

Изработените вежби да се испратат на емаил ekonomskoinformatika@gmail.com

Вежби

Целосен SQL пример за спојување табели и комбинација на резултати

 

Целосен SQL пример за спојување табели и комбинација на резултати

Во овој пример, ќе креираме база на податоци за студентски систем каде што ќе користиме:

• INNER JOIN за да ги поврземе студентите со нивните оценки и професори.

• SELF JOIN за да ја прикажеме хиерархијата на вработени (менаџери и вработени).

• UNION за да ги комбинираме студентите, професорите и администраторите во еден резултатен сет.

  1. Креирање на табели и внесување на податоци

  Прво, ги креираме потребните табели и внесуваме податоци.

  sql
  -- Креирање на табелата Студенти
  CREATE TABLE Студенти (
      СтудентID INT PRIMARY KEY,
      Име VARCHAR(50),
      Презиме VARCHAR(50)
  );
  
  -- Внесување на податоци во табелата Студенти
  INSERT INTO Студенти VALUES (1, 'Ана', 'Петровска');
  INSERT INTO Студенти VALUES (2, 'Марко', 'Иванов');
  INSERT INTO Студенти VALUES (3, 'Елена', 'Стојановска');
  
  -- Креирање на табелата Оценки
  CREATE TABLE Оценки (
      ОценкаID INT PRIMARY KEY,
      СтудентID INT,
      Предмет VARCHAR(50),
      Оцена INT,
      FOREIGN KEY (СтудентID) REFERENCES Студенти(СтудентID)
  );
  
  -- Внесување на податоци во табелата Оценки
  INSERT INTO Оценки VALUES (1, 1, 'Математика', 9);
  INSERT INTO Оценки VALUES (2, 2, 'Физика', 8);
  INSERT INTO Оценки VALUES (3, 3, 'Хемија', 10);
  
  -- Креирање на табелата Професори
  CREATE TABLE Професори (
      ПрофесорID INT PRIMARY KEY,
      Име VARCHAR(50),
      Презиме VARCHAR(50),
      Предмет VARCHAR(50)
  );
  
  -- Внесување на податоци во табелата Професори
  INSERT INTO Професори VALUES (1, 'Иван', 'Трајков', 'Математика');
  INSERT INTO Професори VALUES (2, 'Софија', 'Јовановска', 'Физика');
  INSERT INTO Професори VALUES (3, 'Давид', 'Ристов', 'Хемија');
  
  -- Креирање на табелата Вработени за SELF JOIN
  CREATE TABLE Вработени (
      ВработенID INT PRIMARY KEY,
      Име VARCHAR(50),
      Презиме VARCHAR(50),
      МенаџерID INT NULL
  );
  
  -- Внесување на податоци во табелата Вработени
  INSERT INTO Вработени VALUES (1, 'Никола', 'Симонов', NULL);
  INSERT INTO Вработени VALUES (2, 'Јована', 'Митревска', 1);
  INSERT INTO Вработени VALUES (3, 'Горан', 'Тодоров', 1);
  INSERT INTO Вработени VALUES (4, 'Кристина', 'Ангелова', 2);
  
  -- Креирање на табелата Администратори
  CREATE TABLE Администратори (
      АдминистраторID INT PRIMARY KEY,
      Име VARCHAR(50),
      Презиме VARCHAR(50)
  );
  
  -- Внесување на податоци во табелата Администратори
  INSERT INTO Администратори VALUES (1, 'Марија', 'Костова');
  INSERT INTO Администратори VALUES (2, 'Дејан', 'Алексов');
  2. Спојување на повеќе табели (INNER JOIN)
  Сакаме да добиеме листа на студентите со нивните оценки и професорите што ги предаваат предметите.
  SELECT Студенти.Име AS Студент, 
         Студенти.Презиме AS Презиме, 
         Оценки.Предмет, 
         Оценки.Оцена, 
         Професори.Име AS Професор
  FROM Студенти
  INNER JOIN Оценки ON Студенти.СтудентID = Оценки.СтудентID
  INNER JOIN Професори ON Оценки.Предмет = Професори.Предмет;
  

• 3. Спојување табела сама со себе (SELF JOIN)

  Сакаме да видиме кој на кого му е менаџер во табелата Вработени.

  SELECT e1.Име AS Вработен, 
         e1.Презиме AS Презиме, 
         e2.Име AS Менаџер 
  FROM Вработени e1
  LEFT JOIN Вработени e2 ON e1.МенаџерID = e2.ВработенID;
  4.Комбинирање на повеќе множества на резултати (UNION)
  Сакаме да прикажеме заедничка листа на студенти, професори и администратори.
  sql
  SELECT Име, Презиме, 'Студент' AS Улога FROM Студенти
  UNION
  SELECT Име, Презиме, 'Професор' AS Улога FROM Професори
  UNION
  SELECT Име, Презиме, 'Администратор' AS Улога FROM Администратори;
  
  Заклучок
  ✅ INNER JOIN: Ги поврзува табелите Студенти, Оценки и Професори за да добиеме комплетни информации.
  
  ✅ SELF JOIN: Ја користиме за да видиме хиерархија во табелата Вработени.
  
  ✅ UNION: Ги комбинира студентите, професорите и администраторите во една заедничка листа.

Креирање прашања со спојување на две или повеќе табели

 

Цели на лекцијата:

• Разбирање на концептот на JOIN операции за спојување на податоци од повеќе табели.

• Поставување прашања (SQL ) за спојување на две или повеќе табели.

• Креирање прашања со спојување табела сама со себе (SELF JOIN).

• Комбинирање множества на резултати со UNION оператор.

---

1. Спојување на две или повеќе табели – SQL JOIN

Во SQL, за да споиме податоци од две или повеќе табели, користиме JOIN операции.

Пример 1: INNER JOIN – Спојување на податоци од две табели

Сценарио: Имаме две табели – Студенти и Оценки. Сакаме да ги добиеме имињата на студентите и нивните оценки.

sql
SELECT Студенти.Име, Студенти.Презиме, Оценки.Предмет, Оценки.Оцена
FROM Студенти
INNER JOIN Оценки ON Студенти.СтудентID = Оценки.СтудентID;

✅ Задача:

• Изменете го упитот за да додадете уште една табела, на пример Професори, и да ги прикажете имињата на професорите што ги предаваат предметите.

---

2. Спојување табела сама со себе (SELF JOIN)

SELF JOIN се користи кога една табела содржи податоци што треба да се споредат меѓусебно.

Пример 2: SELF JOIN – Прикажување на менаџери и вработени

Имаме табела Вработени каде секој вработен има ID и ID на својот менаџер.

sql
SELECT e1.Име AS Вработен, e2.Име AS Менаџер
FROM Вработени e1
JOIN Вработени e2 ON e1.МенаџерID = e2.ВработенID;

✅ Задача:

• Изменете го упитот така што ќе прикажува само вработените што имаат менаџер со одредено име.

---

3. Комбинирање на повеќе множества на резултати – UNION

Операторот UNION се користи за комбинирање резултати од два или повеќе SELECT упити, под услов броевите и типовите на колоните да се исти.

Пример 3: UNION – Комбинирање на студенти и професори

sql
SELECT Име, Презиме, 'Студент' AS Улога FROM Студенти
UNION
SELECT Име, Презиме, 'Професор' AS Улога FROM Професори;

✅ Задача:

• Изменете го упитот за да додадете уште една табела, на пример Администратори, и да ги прикажете сите корисници во училиштето.

---

Заклучок

• JOIN операторите овозможуваат спојување на податоци од повеќе табели врз основа на заеднички колони.

• SELF JOIN овозможува споредба на податоци во рамки на иста табела.

• UNION ги комбинира резултатите од различни SELECT упити во еден заеднички излез.

Веб како извор на информации

 Веб како извор на информации 

1. Вовед Денес интернетот е главен извор на информации. Поради големата достапност на податоци, потребно е да знаеме како да ги пронаоѓаме, анализираме и користиме информациите на правилен начин.

2. Видови на извори на интернет

• Примарни извори – официјални документи, владини веб-страници, научни истражувања.

• Секундарни извори – вестници, блогови, анализи.

• Третостепени извори – агрегатори на вести, енциклопедии како Википедија.

3. Пребарување информации на веб За да пронајдеме релевантни информации, користиме пребарувачи како Google, Bing и Yahoo. Некои корисни техники се:

• Користење на напредно пребарување (оператори, филтри по датум и јазик).

• Проверка на веродостојноста на изворите пред да ги користиме.

4. Вреднување на информациите При проценка на информациите од интернет, треба да размислиме:

• Дали изворот е доверлив?

• Дали авторот има експертиза?

• Дали податоците се ажурирани?

• Дали постои пристрасност во содржината?

5. Алати за обработка на информации За подобро управување и визуелизација на информациите можеме да користиме:

• Google Scholar за научни трудови.

• Zotero, Mendeley за управување со извори.

• Canva, Piktochart за визуелизација на податоци.

6. Практични вежби

• Вежба 1: Пронаоѓање на релевантни информации за дадена тема со помош на пребарувачи.

• Вежба 2: Анализа на веб-страница за да се утврди нејзината веродостојност.

• Вежба 3: Создавање извештај со користење на информации од повеќе извори.

7. Заклучок Интернетот нуди огромен број на информации, но потребно е критички да ги анализираме. Користењето на вистинските алатки помага во подобра обработка и анализа, а практичните вежби ќе придонесат за развивање на вештините за критичко размислување.

Групирање резултати со користење на GROUP BY, HAVING; Ограничување на бројот на редови во прашањето; Креирање прашања со спојување на две или повеќе табели во SQL

 

1. Групирање резултати со GROUP BY и HAVING

Во SQL, клаузулата GROUP BY се користи за групирање на резултатите според една или повеќе колони. Ова е корисно кога се работи со агрегатни функции како што се SUM(), AVG(), COUNT(), MAX(), MIN().

Синтакса:

SELECT колона1, колона2, агрегатна_функција(колона3)
FROM табела
GROUP BY колона1, колона2;

Пример:

SELECT категорија, COUNT(*) AS број_на_продукти
FROM продукти
GROUP BY категорија;

Ова пребарување ќе врати број на продукти во секоја категорија.

Користење на HAVING

Клаузулата HAVING се користи за филтрирање на групи откако GROUP BY ќе биде применет. WHERE не може да се користи со агрегатни функции, затоа се користи HAVING.

Пример:

SELECT категорија, COUNT(*) AS број_на_продукти
FROM продукти
GROUP BY категорија
HAVING COUNT(*) > 5;

Ова пребарување ќе врати само категории со повеќе од 5 продукти.

2. Ограничување на бројот на редови во прашањето

За ограничување на бројот на редови кои се враќаат, се користи LIMIT (во MySQL, PostgreSQL) или TOP (во SQL Server).

Синтакса (MySQL, PostgreSQL):

SELECT * FROM табела
LIMIT број_на_редови;

Пример:

SELECT * FROM нарачки
ORDER BY датум_нарачка DESC
LIMIT 10;

Ова пребарување враќа 10 најнови нарачки.

Синтакса (SQL Server):

SELECT TOP 10 * FROM нарачки ORDER BY датум_нарачка DESC;

3. Креирање прашања со спојување на две или повеќе табели

Во SQL, можеме да споиме податоци од повеќе табели со JOIN. Најчесто се користат INNER JOIN, LEFT JOIN, RIGHT JOIN, и FULL JOIN.

INNER JOIN

Ги враќа само оние редови каде што има совпаѓање помеѓу двете табели.

Пример:

SELECT клиенти.име, нарачки.датум_нарачка
FROM клиенти
INNER JOIN нарачки ON клиенти.ид_клиент = нарачки.ид_клиент;

LEFT JOIN

Ги враќа сите редови од левата табела и совпаѓачките од десната.

Пример:

SELECT клиенти.име, нарачки.датум_нарачка
FROM клиенти
LEFT JOIN нарачки ON клиенти.ид_клиент = нарачки.ид_клиент;

Ова враќа сите клиенти, дури и ако немаат нарачки.

RIGHT JOIN

Ги враќа сите редови од десната табела и совпаѓачките од левата.

Пример:

SELECT клиенти.име, нарачки.датум_нарачка
FROM клиенти
RIGHT JOIN нарачки ON клиенти.ид_клиент = нарачки.ид_клиент;

Ова враќа сите нарачки, дури и ако нема соодветен клиент.

FULL JOIN

Ги враќа сите редови од двете табели.

Пример:

SELECT клиенти.име, нарачки.датум_нарачка

FROM клиенти

FULL JOIN нарачки ON клиенти.ид_клиент = нарачки.ид_клиент;

Овие концепти се основа за работа со бази на податоци. GROUP BY и HAVING се користат за агрегирање, LIMIT и TOP за ограничување на резултатите, а JOIN за спојување на податоци од повеќе табели.

Креирање прашања со услов (WHERE), користење различни оператори (релациони, логички), сортирање резултати (ORDER BY), и користење различни функции.

 

1. Креирање прашања со исполнување на услов (WHERE)

Кога сакаме да добиеме одредени податоци од табела, користиме WHERE за да поставиме услов.

Синтакса:

SELECT * FROM Име_на_Табела WHERE Колона Оператор Вредност;

Пример: Прикажи ги сите вработени со плата поголема од 50000.

SELECT * FROM Вработени WHERE Плата > 50000;

---

2. Користење различни оператори (релациони, логички)

Релациони оператори:

• = (еднакво)

• != или <> (не е еднакво)

• > (поголемо од), < (помало од)

• >= (поголемо или еднакво), <= (помало или еднакво)

Логички оператори:

• AND (и)

• OR (или)

• NOT (негирање)

Пример: Прикажи ги сите вработени од одделот „ИТ“ кои имаат плата поголема од 60000.

SELECT * FROM Вработени WHERE Оддел = 'ИТ' AND Плата > 60000;

---

3. Сортирање резултати (ORDER BY)

За сортирање на резултатите, се користи ORDER BY.

Синтакса:

SELECT * FROM Име_на_Табела ORDER BY Колона ASC|DESC;

Пример: Прикажи ги вработените сортирани според плата во опаѓачки редослед.

SELECT * FROM Вработени ORDER BY Плата DESC;

---

4. Користење на различни функции во SQL

Некои корисни вградени функции:

• Агрегатни функции: COUNT(), SUM(), AVG(), MAX(), MIN()

• Текстуални функции: UPPER(), LOWER(), LENGTH()

• Датумски функции: NOW(), YEAR(), MONTH()

Пример: Пресметај ја просечната плата на вработените.

SELECT AVG(Плата) AS Просечна_Плата FROM Вработени;

---

Вежби

Создавање на табелата Производи и внесување податоци:

CREATE TABLE Производи (

    ID INT PRIMARY KEY,

    Име VARCHAR(50),

    Категорија VARCHAR(50),

    Цена DECIMAL(10,2),

    Количина INT

);

INSERT INTO Производи (ID, Име, Категорија, Цена, Количина) VALUES

(1, 'Лаптоп', 'Електроника', 45000, 10),

(2, 'Телефон', 'Електроника', 25000, 15),

(3, 'Тастатура', 'Периферни уреди', 3000, 50),

(4, 'Монитор', 'Електроника', 12000, 20),

(5, 'Глувче', 'Периферни уреди', 1500, 40);

Вежба 1: Прикажи ги сите производи од табелата Производи кои имаат цена поголема од 1000.

SELECT * FROM Производи WHERE Цена > 1000;

Вежба 2: Излистај ги производите кои се  „Лаптоп“ или „тастатура“.

SELECT * FROM Производи WHERE Име = 'лаптоп' OR Град = 'тастатура';

Вежба 3: Прикажи ги сите производи сортирани според количина во растечки редослед.

SELECT * FROM Производи ORDER BY Количина ASC;

Улога на програмите во компјутерот

Типографски стилови за Обликување текст пред пронајдокот на печатењето;

 

Вовед: Како се обликувал текстот пред печатењето?

Пред пронајдокот на печатот во 15 век, текстот се пишувал рачно и неговото обликување зависело од:
✅ Начинот на пишување (калиграфија)
✅ Материјалите што се користеле (пергамент, папирус)
✅ Културните и религиозните влијанија

 Визуелни техники за обликување текст

📌 Иако немало дигитални алатки, писарите користеле специјални техники за обликување текст:

✅ Илуминирани ракописи – богато украсени почетни букви со златни илустрации.
✅ Редослед на букви и големини – употреба на големи букви на почетокот на пасуси.
✅ Боја и контраст – црвена, златна и сина боја за нагласување на важни делови.
✅ Меѓупростор (кернинг и лигатури) – рачно прилагодување на растојанието меѓу буквите.

 Активност за учениците

✅ Задача:

1. Изберете еден од историските стилови (Унцијално, Готско или Каролиншка минускула) и направете рачен обид за пишување.
2. Споредете го со денешните типографски стилови (Times New Roman, Arial).
3. Размислете како овие стилови влијаеле врз модерната типографија.

Елиминирање редови кои се повторуваат (distinct) вежби

 

1. Основна употреба на DISTINCT

🔹 Кога во табела има повеќе исти вредности во една или повеќе колони, можеме да ги елиминираме дупликатите со DISTINCT.

Пример 1: Приказ на уникатни градови од табелата Customers

sql
SELECT DISTINCT City FROM Customers;

📝 Објаснување:

• Ако Customers содржи повеќе клиенти од ист град, SQL ќе врати само уникатни имиња на градови.

  Вежба 1: Приказ на уникатни професии на вработени

  ✅ Задача:
  Во табелата Employees постои колона JobTitle. Напишете SQL прашање што ќе ги прикаже сите уникатни професии.

  ✍ Очекуван код:

  sql
  SELECT DISTINCT JobTitle FROM Employees;
  

  📌 Прашање за размислување: Дали во табелата може да има две исти работни позиции, но со различни плати?

  Користење на DISTINCT за повеќе колони

  🔹 DISTINCT може да се користи и за повеќе колони, но ќе прикаже само уникатни комбинации на тие вредности.

  Пример 2: Приказ на уникатни комбинации на град и земја

  sql
  SELECT DISTINCT City, Country FROM Customers;
  

  📝 Објаснување:

  • Ако во Customers има два клиенти од Скопје, Македонија и еден од Белград, Србија, резултатот ќе ги прикаже само двете уникатни комбинации.

  ---

  4. Вежба 2: Уникатни комбинации на позиција и оддел во компанија

  ✅ Задача:
  Во табелата Employees постојат колоните JobTitle (позиција) и Department (оддел). Напишете SQL прашање што ќе ги прикаже уникатните комбинации на позиција и оддел.

  ✍ Очекуван код:

  sql
  SELECT DISTINCT JobTitle, Department FROM Employees;
  

  📌 Прашање за размислување: Ако две лица имаат иста позиција, но работат во различни оддели, дали ќе се појават два реда во резултатот?

Комбинирање податоци во полињата

  Што значи комбинирање податоци во полињата?

Во базите на податоци, често има потреба да се прикажат информации од повеќе полиња во едно поле. Ова се користи во извештаи, форми и прикази на податоци.

📍 Пример:
Имаме две полиња во табела:

• FirstName (Име)
• LastName (Презиме)

Ако сакаме да ги прикажеме како едно поле (целосно име), ќе користиме конкатенација во SQL.

2. Методи за комбинирање податоци во SQL (MS Access)

A. Користење на операторот &

Во MS Access, симболот & се користи за спојување на вредности од повеќе полиња.

🔹 Синтакса:

SELECT FirstName & " " & LastName AS FullName FROM Employees;

📝 Објаснување:

• FirstName & " " & LastName ги спојува вредностите на FirstName и LastName, додавајќи празно место помеѓу нив.
• AS FullName ѝ дава име на новата колона.

  3. Практични примери

  Пример 1: Комбинирање на адресни податоци

  Ако во табелата Customers има полиња Street, City и Country, можеме да создадеме едно комбинирано поле со целосната адреса:

  sql
  SELECT Street & ", " & City & ", " & Country AS FullAddress FROM Customers;
  

  🔹 Ова ќе врати податоци во формат:
  📍 „ул. Македонија 10, Скопје,  Македонија“

  Пример 2: Комбинирање датуми и текст

  Ако сакаме да ги прикажеме имињата на вработените заедно со датумот на вработување:

  sql
  SELECT FirstName & " " & LastName & " - Employed on: " & HireDate AS EmployeeInfo FROM Employees;
  

  📝 HireDate треба да биде текстуален формат за да нема грешки.

Преименувње колони со користење Аs

 SQL (Structured Query Language) е јазик за управување со бази на податоци, кој се користи за извлекување, додавање, ажурирање и бришење податоци во табелите. SQL прашањата се составени од различни делови како што се:

• SELECT: За избор на податоци.
• FROM: За избор на табела.
• WHERE: За филтрирање податоци.

  Преименување колони со користење на AS

  Понекогаш, може да сакате да прикажете колона со поразбирливо или поопишно име во резултатите од прашањето. За ова користиме AS. Клучната функција на AS е да му додели ново име на колоната, што се користи само за резултатите од прашањето, а не ја менува оригиналната структура на базата на податоци.

  Синтакса:

  sql
  SELECT column_name AS new_name
  FROM table_name;
  

  • column_name: Оригиналното име на колоната.
  • new_name: Новото име што сакате да го прикажете во резултатите.

  Пример:

  
  SELECT first_name AS Име, last_name AS Презиме
  FROM employees;
  

  Во ова прашање:

  • first_name ќе биде прикажано како "Име".
  • last_name ќе биде прикажано како "Презиме".

  Практични примери

  Пример 1:

  sql
  SELECT order_id AS Број_на_нарачка, customer_name AS Име_на_клиент
  FROM orders;
  

  Ова ќе го прикаже order_id како "Број_на_нарачка" и customer_name како "Име_на_клиент".

  Пример 2:

  sql
  SELECT product_name AS Назив_на_производ, price AS Цена
  FROM products;
  

  Тука, колоната product_name ќе се прикаже како "Назив_на_производ", а колоната price како "Цена".

• Важни напомени:

  • AS се користи само за резултатите од SQL прашањето. Ова нема да го менува оригиналното име на колоната во самата табела.
  • Името на колоната кое го задавате по AS треба да биде едноставно, кратко и разбирливо за да го олeсни читањето на извештаите.
  • Името на колоната може да вклучува простор ако се стави во наводници.

  Пример:

• SELECT first_name AS "Име на вработен"

  FROM employees;

• 
  

Вежби за SELECT и FROM во SQL

 

Вежби за SELECT и FROM во SQL

Овие вежби се насочени кон основното користење на SELECT и FROM во SQL, што се основни команди за пребарување податоци од база.

Подготовка: Креирање табела

Пред да започнеш со вежбите, креирај ја следната табела во MS Access:

CREATE TABLE Вработени (
    ID COUNTER PRIMARY KEY,
    Име TEXT(50),
    Презиме TEXT(50),
    Плата CURRENCY,
    Оддел TEXT(50)
);

Потоа, внеси неколку податоци:

INSERT INTO Вработени (Име, Презиме, Плата, Оддел) VALUES 
('Марко', 'Илиев', 45000, 'Продажба'),
('Ана', 'Петровска', 55000, 'Маркетинг'),
('Иван', 'Јованов', 40000, 'ИТ'),
('Елена', 'Ристовска', 60000, 'Финансии');

Вежби со SELECT и FROM
1. Прикажи ги сите податоци од табелата "Вработени".
sql
SELECT * FROM Вработени;
✅ Прашање: Што значи * во овој упит?
2. Прикажи ги само имињата и презимињата на вработените.
sql
SELECT Име, Презиме FROM Вработени;
✅ Прашање: Што ќе се случи ако додадеш уште едно поле во SELECT?
3. Прикажи ги сите вработени од одделот "ИТ".
sql
SELECT * FROM Вработени WHERE Оддел = 'ИТ';
✅ Прашање: Што ќе се случи ако ставиме WHERE Плата > 50000?
4. Прикажи ги сите вработени кои имаат плата над 45000.
sql
SELECT Име, Презиме FROM Вработени WHERE Плата > 45000;
✅ Прашање: Како можеш да пребараш само оние со плата помеѓу 40000 и 50000?
5. Прикажи ги имињата на сите вработени, но без дупликати.
sql
SELECT DISTINCT Име FROM Вработени;
✅ Прашање: Кога е корисно да се користи DISTINCT?
6. Прикажи ги сите вработени подредени по плата (најниска прво).
sql
SELECT * FROM Вработени ORDER BY Плата ASC;
✅ Прашање: Како да го направиш истиот упит но со највисоките плати прво?
7. Прикажи ги првите 2 вработени од табелата. (само за MS Access)
sql
SELECT TOP 2 * FROM Вработени;
✅ Прашање: Како да избереш топ 3 најплатени вработени?
Дополнителни задачи за размислување
Избери ги сите вработени чие име почнува на буквата "М".
Избери ги сите вработени кои НЕ се од одделот "Маркетинг".
Избери ги сите вработени чии плати се меѓу 40000 и 60000.

 

SQL Стандард

Што е SQL?

SQL (Structured Query Language) е стандарден јазик за управување со релациски бази на податоци. Се користи за создавање, менување и пребарување податоци во бази.

SQL стандарди

SQL е дефиниран со меѓународни стандарди кои го регулираат неговото функционирање и развој. Најважните верзии се:

• SQL-86 – Прва официјална стандардизација.
• SQL-89 – Мали подобрувања и проширувања.
• SQL-92 – Додадени многу нови функции, JOIN операции, поддршка за под-запроси.
• SQL:1999 – Воведување на WITH клаузули, рекурзивни упити и CASE изрази.
• SQL:2003 – Поддршка за XML, подобрени агрегатни функции.
• SQL:2011 – Нови типови на податоци, подобрување на временски податоци.
• SQL:2016 – Додадена поддршка за JSON формати.

Основни групи на SQL команди

SQL командите се поделени во неколку категории:

1. DDL (Data Definition Language) – Дефинирање на структурата на базата

Овие команди се користат за креирање и управување со табели и бази.

• CREATE TABLE – Креирање на нова табела.
• ALTER TABLE – Измена на постоечка табела.
• DROP TABLE – Бришење на табела.

2. DML (Data Manipulation Language) – Манипулација со податоци

Овие команди се користат за внесување, ажурирање и бришење на податоци.

• SELECT – Избирање на податоци.
• INSERT INTO – Додавање на нови податоци.
• UPDATE – Ажурирање на постоечки податоци.
• DELETE – Бришење на податоци 

  3. DCL (Data Control Language) – Контрола на пристап

  Овие команди управуваат со дозволите и безбедноста во базите.

  • GRANT – Доделување привилегии.
  • REVOKE – Одземање привилегии.

    4. TCL (Transaction Control Language) – Управување со трансакции

    Овие команди помагаат при контролирање на трансакциите во базите.

    • COMMIT – Зачувување на промените.
    • ROLLBACK – Враќање на промените.

Вежби за класификација на букви

 

Вежба 1: Препознај го типот на буквите

📌 Цел: Учениците да препознаат и класифицираат фонтови според стил.
🔹 Материјали: Лист со примери од различни фонтови.

Задача:

Под секој фонт, напишете го неговиот тип:

• Serif
• Sans-serif
• Script
• Monospace
• Display

Пример:

1. Times New Roman → Serif
2. Arial → Sans-serif
3. Courier New → Monospace
4. Pacifico → Script
5. Impact → Display

📍 Додатна активност: Учениците да пронајдат примери од веб-страници што користат секој од овие фонтови.

---

Вежба 2: Одговарање на соодветните парови

📌 Цел: Учениците да ги спојат фонтовите со нивните карактеристики.

Задача:

Поврзи го фонтот со неговата карактеристика:

Фонт	Карактеристика
Georgia	⬜ Идеален за кодирање
Open Sans	⬜ Формален и класичен
Courier New	⬜ Често се користи во веб-дизајн
Lobster	⬜ Декоративен и уникатен

✅ Точен одговор:

• Georgia → Формален и класичен
• Open Sans → Често се користи во веб-дизајн
• Courier New → Идеален за кодирање
• Lobster → Декоративен и уникатен

---

Вежба 3: Обликување текст со CSS

📌 Цел: Учениците да научат како да користат CSS за да менуваат фонтови и стилови.

Задача:

Напишете CSS код кој ќе го обликува следниот текст:

• Насловот да биде Georgia, bold, 20px
• Параграфот да биде Arial, italic, 16px

css
h1 {
    font-family: Georgia, serif;
    font-weight: bold;
    font-size: 20px;
}

p {
    font-family: Arial, sans-serif;
    font-style: italic;
    font-size: 16px;
}

📍 Додатна активност: Учениците да експериментираат со различни фонтови и стилови во CSS.

---

Вежба 4: Анализа на веб-страници

📌 Цел: Учениците да ги анализираат фонтовите што се користат во реални веб-страници.

Задача:

1. Изберете 3 веб-страници.
2. Со десен клик → „Inspect“ (Преглед на елемент) → Проверете кој фонт се користи.
3. Запишете го името на фонтот и класифицирајте го.

📍 Додатна активност: Учениците да предложат кој друг фонт би можел да се користи за подобра естетика.

класификација на буквите во веб-дизајн

 

класификација на буквите во веб-дизајн

Во веб-дизајнот, буквите се дефинираат преку CSS стилови.

Основни својства за обликување на текст:

1. Фонт-семејство (font-family)

   css
   body {
       font-family: Arial, sans-serif;
   }
   

   • Дефинира кој фонт ќе се користи.

2. Големина на фонт (font-size)

   css
   p {
       font-size: 16px;
   }
   

   • Определува големина во px, em, rem итн.

3. Дебелина на фонт (font-weight)

   css
   h1 {
       font-weight: bold;
   }
   

   • Вредности: normal, bold, lighter, bolder, 100–900

4. Стил на фонт (font-style)

   css
   em {
       font-style: italic;
   }
   

   • Вредности: normal, italic, oblique

5. Раздалеченост на буквите (letter-spacing)

   css
   h1 {
       letter-spacing: 2px;
   }
   

   • Го контролира растојанието меѓу буквите

6. Раздалеченост меѓу редови (line-height)

   css
   p {
       line-height: 1.5;
   }
   

   • Го подобрува читањето со поголем простор меѓу редови

---

Заклучок

Во веб-дизајнот, изборот на букви е клучен за изгледот и читливоста на веб-страницата. Со комбинација на типографија (Serif, Sans-serif, Script, Monospace, Display) и CSS стилови (font-family, font-size, letter-spacing, line-height), може да се обликуваат елементи за веб за подобро корисничко искуство.